20/07/2006
Bensone
Redù, Frazione di Nonantola
Marta Panari
Rezdora e contadina
Il bensone – Preparazione del formaggio e del salame
PARTE 2
Ci racconta cosa sta facendo?
Marta: qui c’è la farina, là c’è al limòun, ci
manca lo zucchero, la dose ce l’o messa.
E un tempo, quando non c’era questa dose cosa usava?
Marta: sempre questa, è un pezzo che c’è la Bertolini.
Sì, ma nel ’45 non c’era mica…
Marta: no, la gh’éra anch alóra, la dose la gh’éra
sèmpar, c’è sempre stata.
Sua nonna cosa usava? Glielo ha raccontato mai? Ci spiega cosa sta
facendo?
Marta: ho fatto il buco poi ci metto dentro le uova, la dose ce l’ho
messa, al limòun a gh l’ho mès, la farina a
gh l’ho mèssa, al sùcar a gh l’ho mès, le
uova, poi ci va il burro e un gusèin éd lat, perché se
il burro è molto caldo con la dose a-n s’leva ménga.
Perché il burro lo fa sciogliere sul fuoco?
Marta: dopo as dèsfa che…
Dopo passa alla cottura e quanti minuti deve rimanere nel forno?
Marta: ‘na vintèina éd minùt.
Questo dolce quando si mangiava?
Marta: per Natale.
E la domenica invece?
Marta: ‘na volta o dô a l’an, par Pasqua e Nadèl,
a-n gh éra ménga tótta c’la abundànsa.
La domenica non si mangiava nessun dolce invece?
Marta: la frùta, perchè nuètar in campagna a lémm
sèmpra avùda.
Chi le ha insegnato a fare questo dolce?
Marta: mê mèdar e mê mèdar l’ha imparà da
mê nòna.
Qual è il piatto più difficile che sa fare?
Marta: boh… Quello che a volte non viene bene e la fa arrabbiare?
Marta: no, a-n gn’è ménga, perché i turtlèin
e al pést a i so fèr bèin, le lasagne i-n li vòlen
brisa, i macaròun col pèten i hal mai magnê da Italo?
Sì, li ha fatti lei?
Marta: no, no, nuètar i famm quand a mazèm al maièl
cun al galèt e a fagh al ragù con gli erbòuni, la zivàlla,
acsè tot pistê, po’ al mèt a sufrèsar, po’ a
tai al pèt dal galèt tótt a pcòun, po’ al mèt
a còser pian pian, dopo a gh mèt un po’ éd pèst
e po’ dop a mèt la cunsèrva e a la las bòier dô tre ór
pianèin, a me fiól a gh piès da mat, ma a gh vól
al tèimp per fèr i macaròun col pèten, ci vuol
del tempo.
Che pasta si faceva col torchio?
Marta: i macaròun, i spagàt, i maltaiê, i macarunzèin, perché uno
metteva dentro la pasta e cl’étar al taièva sàtta,
a gh gnìva i macaròun, quèl ch’al vlìva fèr.
Marta e il pane lo facevate?
Marta: eh…
Avevate il forno a casa?
Marta: sì.
Quando si faceva il pane?
Marta: Due volte la settimana, poi si conservava…
Dove si conservava?
Marta: in cantina.
Quante forme si faceva di solito?
Marta: quèndes, sàdes, tótti pagnòti lònghi.
A fèven i dû pan, sa cos’è? Sono le crocette, quàlli
fati acsè, cui quàter grustèin che is vèden in zert
furnèr ancàrra.
Gli ingredienti del pane quali erano?
Marta: lievito un po’ éd sel e sól farina di frumento,
nuètar a-i-èm magnê anch al gnoch éd furmintòun.
Che cos’era?
Marta: come la polenta, poi messa dentro nel forno; a impastèven in ‘na
tàggia la farina di granoturco e dopo i la mitìvan a còser
dèinter un stamp in dal fòren e a gnìva come taièr ‘na
torta.
Il brodo Marta come lo faceva?
Marta: con la galèina nostrana.
O col cappone?
Marta: anch col capòun, po’ col capòun a fèven
tótt al pèst, tótt al pèst ch’a gh’éra
per Nadèl e San Stèvan e po’ a in cunservèven anch
un pcòun impichê a la fnèstra fóra, sa gh’éra
fràdd, par la festa éd l’an nóv o anch per la befana;
a-n gh’éra ménga la cumuditê ch’a gh’è adèsa,
che as cunsèrva la roba ch’as pól mèttar via.
Quindi nel brodo ci andava dentro la gallina…
Marta: col capòun.
E si faceva quando?
Marta: per Natale.
Gli animali da cortile si vendevano?
Marta: si tenevano per mangiare, perché il mangiare a custèva,
ah, e se a-n gh’éra piò animèl bisugnèva cumprèr
la roba e a-n gh’éra ménga i sòld…
Cosa compravate? Il sale…
Marta: il sale, il latte c’era, si mangiava la frutta
E l’orto l’avevate?
Marta: sèmper, quand la rezdóra l’a-n savìva sa
fèr l’andèva in dl’ort, perché lè a gh’éra
tótt, la rodèi, la cipolla, l’aglio…
Si ricorda qualcosa che non c’è più adesso nell’orto?
O qualcosa che era diverso allora?
Marta: la roba l’éra tótta miora.
Perché?
Marta: perché a-n gh’éra brisa tótti gli insetticidi
che a s’dà adèsa, adèsa a-n se sèlva gninta
sèinza insetticida, invece ‘na volta as salvèva incòsa.
E non si dava niente?
Marta: niente.
Cosa c’era di frutta da mangiare?
Marta: le pere, le mele, i marusticàn, a gh’éra la ciliegia, nuètar
a gh ìvan intòrna a cà totti pianti e se al cuntadèin
a se schéva ‘na pienta, al padròun a sla fèva cavè.
Che mele avevate?
Marta: di mele c’era l’imperatore, c’era il delicius, cl’éra
al prémm ch’al gnìva madùr e dopo a gh’éra
al campanèin che al durèva avanti, fin a l’ùltem.
L’imperatore che cos’era?
Marta: l’imperatore l’éra cal grçs ch’al
va avanti fin in mèrz e in avrìl.
E le pere quali c’erano?
Marta: c’era il William, il coscia, che al gnìva prr prémm,
al William l’éra più dur.
La passagrassana c’era?
Marta: la passagrassana l’éra un di prémm ch’al
gniva madùr a giugno.
Adesso non c’è più?
Marta: son piante che i tìnen i privê, invece uno che li
vende a-n ni tin brisa, perché anche al mercato i van poch.
Le pesche non le avevate?
Marta: no, adèsa, st’an, l’è ‘na brótta
anèda anch da mugnègh, da albicocche, sono tutte mezze malate, è stata
la stagione, perché l’è gnû fràdd.
Voi cosa fate qua, fate il biologico o fate la lotta integrata?
Marta: nuètar fino all’anno scorso avevamo le bietole medica, st’an
a gh ham granoturco e medica.
Usate pesticidi?
Marta: per forza, a primavera.
Che concimi usate?
Marta: gambialure furmintòun… boia d’un mand… e
po’ a gh ho dê éd cuncèm al nitrê.
Cosa ci mette adesso sopra Marta, un po’ di burro?
Marta: un pochino di burro, così diventa lucido.
Quei segnetti perché li fa?
Marta: per fèr un po’ éd guarniziòun.
E adesso?
Marta: ci metto lo zucchero.